۹ نکته درباره حفظ و نگهداری از درختان در عملیات عمرانی

به بهانه 15مین روز از اسفند ماه که مصادف با روز درختکاری می باشد، تصمیم گرفتیم تا نکاتی در خصوص حفظ و مراقبت درختان در حین عملیات عمرانی را با شما در میان بگذاریم.

احتمالا بسیاری از شما هم در با صحنه های دلخراش قطع درخت یا شکسته شدن شاخ و برگ درخت های اطراف عملیات عمرانی مواجه شدید!

درخت هایی که سال های سال هوا پاک رو به ما هدیه دادند، با شروع ساخت و ساز محکوم به قطع شدن میشن!

فعالیت های ساختمانی و عمرانی یکی از مهمترین عوامل آسیب رسانی به فضای سبز به ویژه درختان می باشند. گرچه این گونه عملیات به دلیل دشمنی با گیاهان صورت نمی پذیرد، ولی عدم توجه نسبت به شرایط موردنیاز درختان جهت ادامه حیات، ناخواسته موجبات مرگ آنان را فراهم می سازد.

در هنگام عملیات ساخت و ساز، درختان با شرایط مختلفی مواجه می شوند که گاهی این شرایط منجر به قطع شدن آنها می گردد، و گاهی نیز باعث خشک شدن!

شش آسیبی که درختان را در محل عملیات عمرانی تهدید می کند چیست؟

1- خسارت به تنه و تاج درخت: تنه و تاج درختان به وسیله ریختن مصالح ساختمانی نظیر آهن، آجر و… صدمه می بینند. روشن کردن آتش در زیر تاج درخت، گاه خسارت جبران ناپذیری ایجاد می کند. به منظور جلوگیری از شکسته شدن تاج درختان در حین عملیات ساختمانی، هرس درخت به قدر کافی و به اندازه تأمین و زیر نظر کارشناس فضای سبز با رعایت کلیه اصول علمی هرس با توجه به نوع گونه و وضعیت عمومی درخت انجام گیرد.

2- کاهش آب های زیر زمینی: در اثر فعالیت های ساختمان سازی مکررا آب های زیرزمینی در سطح آشکار می شوند که برای ادامه کار ناگزیر از پمپ کردن آن هستند، این کار باعث کاهش سطح آب زیرزمینی شده، بدین ترتیب درختانی که برحسب گونه و اندازه ریشه به سطح خاصی از آب زیرزمینی عادت دارند در خشکی قرارگرفته و می میرند.

3- نادیده گرفتن درختان به هنگام تصوی نقشه های ساختمان از سوی دفاتر مهندسی: با توجه به عدم در نظر گرفتن درختان حاشیه معابر اصلی و فرعی به هنگام تصویب نقشه های ساختمانی و صدور پروانه های ساختمانی از سوی دفاتر فنی و مهندسی بهنگام تعیین جانمایی پارکینگ، پیشروی کنسول، تاج درختان به طور غیراصولی هرس شده و گاهی منجر به قطع درختان می گردد.

4- فشردگی خاک: در اثر فعالیت های ساختمانی و رفت وآمد ماشین آلات با بار سنگین خاک اطراف ریشه فشرده شده و حفرات داخلی آن پر می شود. این کار ضمن ایجاد خفگی در ریشه موجب از بین رفتن میکروارگانیسم های هوازی خاک می گردد که نهایتاً به مرگ درخت می انجامد.

5- انتقال خاک سطحی: ازآنجایی که خاک به عنوان یک واحد بزرگ دینامیکی، محلی برای فعالیت های فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی گیاه است و نیز از آنجایی که میکروارگانیسم های خاک در چند سانتی متری خاک سطحی فعال هستند، برداشت و انتقال خاک سطحی باعث از بین رفتن میکروارگانیسم ها شده، مواد غذایی و انتقال دهندگان آن را (باکتر یها) از بین می برد، در نتیجه درخت به ویژه اگر دارای ریشه های سطحی باشد دچار فقدان مواد غذایی می شود.

6- خسارت به ریشه: خسارت به درختان وقتی جدی تر می شود که ریشه ها در اثر حفاری برای ایجاد زهکش، کابل کشی و زیرسازی جاده ها صدمه دیده و از بین می روند که این تنها شامل ریشه های اصلی نمی شود بلکه ریشه های فرعی نیز که در عمق بیشتری فعالیت دارند به شدت آسیب می بینند و بخش های صدمه دیده دیگر قابل ترمیم نیستند. عوامل دیگری از قبیل پوشاندن منطقه ریشه با قیر، آسفالت و سیمان یا آلودگی خاک به وسیله مواد تخریب کننده ای که باعث مسموم شدن خاک و از بین رفتن میکروارگانیسم موجود در آن می شود نظیر شسته شدن سولفور به داخل خاک در عملیات راهسازی، ریشه گیاه را تخریب کرده و به آن خسارت وارد می سازند.

اکنون که عوامل تاثیر گذار بر از بین رفتن بافت گیاهی یا درختان در محل عملیات عمرانی را شناختیم، باید به سراغ راهکارها و روش های حل مسئله برویم. راه حل و چاره برای رفع آسیب درختان چیست؟

چه مواردی برای حفظ و مراقبت درختان، باید مورد توجه شهرداری و دفاتر فنی و مهندسی قرار بگیرد؟

• درب پارکینگ در محلی قرار بگیرد که فاقد درخت یا دارای حداقل درخت باشد.

• چنانچه جایگاه درختان در داخل محدوده ملک باشد حتی الامکان طراحی ملک به صورتی باشد تا درختان در فضای آزاد ملک قرار گیرد. همچنین حتماً فضای 60 به 40 ( 60 درصد بنا و 40 درصد فضای آزاد) رعایت شود تا درختان داخل محدوده حتی الامکان حفظ شود.

• ضوابط احداث کنسول رعایت شود: احداث کنسول درمعابر با عرض کمتر از 8 متر مجاز نبوده و درمعابر با عرض بیش از 8 متر، عرض کنسول 18 / 1 عرض معبر و حداکثر 2/ 1 متر محاسبه می گردد.

• در مواردی ملک جنوبی هست و عرض پیاده رو کمتر از 5/ 2 متر هست و تاج درختان درگیر با نمای ملک است، حتی لامکان سعی شود کنسول مجاز به صورتی طراحی شود تا در قسمت هایی که کنسول با تاج درختان درگیر می شود کمی انحناء پیدا کند و به تاج درخت آسیبی وارد نشود یا در صورت موافقت مالک نمای ساختمان به صورت پلکانی اجرا شود. (تسهیلات تشویقی از سوی شهرداری می بایست لحاظ شود.)

• از کلیه درختان واقع در املاکی که تقاضای پروانه ساختمانی نموده اند توسط کارشناسان سازمان پارکها یا اداره  فضای سبز منطقه ذیربط به همراه کارشناس شهرسازی، شناسنامه کامل (تعداد، نوع،سن و موقعیت درختان) تهیه و ضمن اخذ تعهد از مالک مبنی بر حفظ و حراست از کلیه درختان واقع در محدوده ملک یک نسخه از شناسنامه مذکور در پرونده شهرسازی ثبت شود تا موقعیت درختان در زمان تأیید نقشه های ساختمانی مدنظر قرار بگیرد و نسخه دیگر به سازمان پارکها و فضای سبز ارسال گردد تا با بازدیدهای مستمر نیز از هرگونه آسیب به درختان جلوگیری شود و در صورت الزام به قطع درخت مراتب به کمیسیون ماده 7 مستقر در سازمان پارکها و فضای سبز ارجاع گردد.

• به هنگام صدور پایان کار تعداد درختان مجددا برداشت و در صورت عدم تطابق با بازدید اولیه در صورت عدم پرداخت عوارض قطع درختان و عدم عمل به تعهد اخذ شده از صدور پایان کار ساختمان جلوگیری و جهت تعیین و بررسی نهایی پرونده به سازمان پارکها و فضای سبز ارجاع گردد.

• ازآنجا که جهت بهبود وضعیت ترافیکی هنگام صدور مجوز ساختمان، قانون عقب نشینی ساختمانها از معابر اجرا می گردد، لازم است به منظور ایجاد فضای رشد و نور مناسب برای گیاه، مسئله تناسب بین ارتفاع و تاج درخت با عرض پیاده رو و ارتفاع ساختمان نیز به عنوان برگ خرید مهمی در امر اصلاح عقب نشینی معابر مدنظر قرارگرفته و رعایت گردد.

• به منظور جلوگیری از شکسته شدن تاج درختان در حین اجرای عملیات ساختمانی، هرس درخت به قدر کافی و به اندازه تأمین نیاز و زیر نظر کارشناس فضای سبز توصیه می گردد. این هرس صرفاً به منظور تأمین نیاز مالکین و ناظرین ساختمان ها نبوده بلکه در آن می بایست کلیه اصول علمی هرس با توجه به گونه و وضعیت عمومی درخت قبل و بعد از هرس، مورد توجه قرار گیرد.

• به منظور حفظ درختان واقع در حریم ملک، بسته به نوع و سن درخت، توسط کارشناسان فضای سبز یک حریم عملیاتی برای درخت در نظر گرفته شود تا در این حریم از هرگونه عملیات ساختمانی نظیر پی کنی، بتن ریزی و … خودداری گردد.

حال که با این نکات آشنا شدیم، به نظر شما آیا واقعا می توان درختان را فضای عملیات عمرانی و فرآیند طراحی ساختمان حفظ کرد؟ برای پاسخ به این سوال پیشنهاد می کنیم فیلم زیر را مشاهده کنید:

چطور درختانی که در عملیات عمرانی آسیب دیده اند را حیات ببخشیم؟

پیامدهای آسیب به درخت ممکن است در فصل بعدی رشد و یا دو تا سه سال دیگر پدیدار گردد. در اثر آسیب به ریشه ها، درخت نمی تواند آب و مواد غذایی کافی برای تغذیه همه ساقه جذب کند. نتیجه این رویداد، خشک شدن سرشاخه ها در بالای درخت و نوک ساقه هاست، زیرا این قسمت ها دارای بیشترین فاصله از ریشه ها هستند. در برخی از درختان به خاطر کمبود مواد غذایی برگ ها زرد می شوند. برگ ها کوچک و تنک شده و رشد درخت نیز ممکن است کاهش یابد.

برای حیاط بخشیدن به درختانی که در اثر عملیات ساختمانی آسیب دیده اند، می توان کمی تاج درخت را تنک کرد و پیرامون سیستم ریشه ای را مالچ دهی نمود و عملیات تغذیه (کود دهی) انجام داد. هرس تاج مؤثرترین راه برای کمک به یک درخت در حال زوال است زیرا یک چنین درختی با داشتن ریشه های آسیب دیده نمی تواند همه ساقه ها و برگ ها را نگهداری کند. حذف ساقه های خشک شده یا در حال خشک شدن به ایجاد توازن بین ریشه های باقی مانده و ساقه ها کمک می کند. این روند شانس ساقه ها را برای زنده ماندن افزایش می دهد. البته باید توجه کرد که ساقه های زنده، سالم و در حال رشد حذف نشوند.

مالچ دهی پیرامون ریشه با موادی مانند خرده های چوب یا خاک اره یا دیگر مواد آلی، سبب تحریک و تشویق فعالیت میکروارگانیسم های مفید اطراف محیط رشد می شود. افزون بر این، پوشش نرم و حاصل خیز باعث تحریک رشد تازه تارهای کشنده فعال که می توانند آب، مواد غذایی و اکسیژن بیشتری جذب کنند، می گردد. کوددهی مناسب می تواند موجب بازگشت حیات به این درختان شود زیرا که رشد خیلی خوب شاخسارها و بر گها را در پی دارد. لیکن باید توجه کرد که اگر ریشه ها به سختی آسیب دیده باشند، کوددهی به هیچ عنوان نمی تواند سودبخش واقع شود.

نکاتی که باید مورد توجه مالکین متقاضی پروانه های ساختمانی قرار بگیرد چیست؟

• درختان ملک: تمامی درختان که داخل ملک و در حاشیه حداقل یک متری زمین ملک واقع هستند، جزء لاینفک درختان حریم ملک به حساب می آیند.
   
• نگهداری درختان: درختان داخل ملک یا حریم ملک باید توسط مالک و یا عامل وی به خوبی نگهداری شود، به طوریکه همه سال ها به رویش قطری و ارتفاعی خود ادامه دهد.
   
• ریختن مصالح: در حین انجام عملیات ساختمان سازی، از ریختن هرگونه مصالح ساختمانی (ماسه، گچ، آجر و…) در پای درختان خودداری شود. بدیهی است در صورت بی توجهی به این عمل، جرائم متناسب با آن پیش بینی خواهد شد.
   
• حریم اجرای عملیات: از اجرای هرگونه عملیات ساختمانی تا فاصله حداقل 2 متری از درخت، نظیر پی کنی، بتن ریزی، حفر کانال (به منظور انتقال تجهیزات و امکانات رفاهی نظیر کابل برق و تلفن و لوله های گاز و… به داخل ساختمان) به دلیل تراکم زیاد ریشه ها جداً جلوگیری گردد. در غیر این صورت باید جهت جلوگیری از وارد شدن صدمه به ریشه های درختان، عمل خاک برداری از کانال های حفرشده در حریم موردنظر با دست و بدون استفاده از ماشین آلات صورت گیرد. بدیهی است در این حالت لوله های قرارداد شده در داخل کانال می بایست از زیر و یا قسمت میانی ریشه های درخت و بااحتیاط لازم عبور داده شود.
   
• عبور ماشین آلات: از رفت وآمد ماشین آلات ساختمانی و تخلیه مصالح و آهن آلات در شعاع حدودا 2 متری از تنه درختان (با توجه به بن درخت) جلوگیری گردد.
   
• محافظت از درخت: به منظور جلوگیری از صدمات وارده به تنه درختان در حین انجام عملیات ساختمانی، لازم است درختان از محل طوقه تا ارتفاع 6 متری با محافظ پوشیده شوند. سیستم محافظتی ایده آل و مناسب شامل نمد چندلایه یا قطعات تخته (الوار)، گونی و طناب هست، در این حالت قرار دادن تخته (الوار) در سه جهت تنه درخت، پیچیدن گونی به اندازه لازم به دور آن و بستن آنها با طناب می تواند محافظ ایده آلی در اطراف درخت به وجود آورد. این عمل تا پایان عملیات ساختمانی بایستی ادامه یابد.
   
• شست و شوی درخت: گرد و خاک حاصل از عملیات ساختمانی، موجب مسدود شدن روزنه های برگ گیاهان شده که بدین طریق باعث بروز اختلالاتی در فعالیت های حیاتی گیاه می گردد که در این رابطه شست و شوی برگ ها از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
   
• آتش روشن کردن: از روشن کردن آتش در اطراف و در زیر تاج درختان به منظور تهیه آسفالت یا هر دلیل دیگر جداً خودداری شود. عمل فوق الذکر علاوه بر اینکه ممکن است در خشک شدن قسمتی از تاج درختان مؤثر باشد، بلکه در سطح وسیع تر، با توجه به شرایط فصل صدمات کلی تری به درخت وارد خواهد ساخت.

در پایان خاطرنشان می شویم که آموزش و مشارکت مردم در خصوص نقش و اهمیت درختان در جهت تلطیف هوای شهری، ضرورت حفظ و مراقبت از درختان در حین اجرای انجام عملیات ساختمانی و اعطای تسهیلات تشویقی انجام عملیات به زراعی در خصوص درختان آسیب دیده در اثر اجرای عملیات ساختمانی می تواند باعث حفظ و نگهداری درختان گردد.

برگرفته شده از : نشریه بوم سبز و دستور العمل حفظ و مراقبت از درختان به هنگام اجرای عملیات عمرانی